ธรรมนูญครอบครัวที่มี ดีแล้วหรือยัง?

“ครอบครัวที่มีความสุขคือสวรรค์ชั้นแรก”[1]
- George Bernard Shaw

             การแก้ไขธรรมนูญครอบครัวนั้นก็ต้องเป็นการ “แก้ไขได้อย่างมีกติกา” ไม่ใช่คิดว่าจะแก้ก็แก้ สองสามวันก็แก้ทีอย่างนี้ก็เป็นปัญหา ครอบครัวจึงต้องกำหนด “กติกา” ในการแก้ไขธรรมนูญให้ชัดเจนตั้งแต่ต้น จึงจะช่วยลดปัญหาได้

            “ยังไงถึงเรียกว่าดี ?”      

            สำหรับครอบครัวที่เริ่มเขียนธรรมนูญครอบครัวแล้ว นี่อาจเป็นคำถามที่หลายคนสงสัย

            ในช่วงปีแรกที่ผมเขียนบทความเกี่ยวกับธรรมนูญครอบครัว คำถามส่วนใหญ่ที่ได้รับคือ “จำเป็นต้องมีธรรมนูญครอบครัวหรือไม่?” แต่ปัจจุบันครอบครัวต่างๆ ที่ติดต่อเข้ามาจะมาพร้อมกับ “ร่างธรรมนูญ” คร่าวๆ หลายคนมีไอเดียอยู่แล้วว่าจะเขียนอะไรในธรรมนูญ หรือแม้กระทั้งเขียนขึ้นมาเป็นต้นฉบับเรียบร้อยแล้ว คำถามที่ได้ยินบ่อยๆ ในปัจจุบันจึงกลายเป็น “ธรรมนูญแบบไหนถึงเรียกว่าดี?”

            วันนี้เลยอยากจะมาแชร์แนวทางการเขียนธรรมนูญครอบครัวที่ผมคิดว่า “ดี” ย้ำนะครับว่าเป็นเพียงมุมมองของผม คนอื่นอาจมีความเห็นที่แตกต่าง ซึ่งสำหรับผมแล้วมีคุณลักษณะสำคัญอยู่ 4 ประการที่ทำให้ธรรมนูญครอบครัวนั้น “ดี” ได้แก่         

1. ชัดเจน

            ดีเพราะเขียนไว้ชัดเจน เข้าใจง่าย นำไปปฏิบัติตามได้ (Implementable) เพราะธรรมนูญครอบครัวเป็นกติกาของคนหมู่มาก คุณลักษณะสำคัญประการแรกจึงเป็นความชัดเจนของข้อตกลง ไล่มาตั้งแต่หลักการมีความชัดเจน กำหนดนโยบายที่ชัดเจน และรายละเอียดปลีกย่อยของกติกาที่ชัดเจน เขียนด้วยภาษาที่สมาชิกครอบครัวทั่วไปเข้าใจได้ง่ายๆ (ภาษาชาวบ้าน) โดยเฉพาะในส่วนของหลักการ และนโยบาย (ข้อควรปฏิบัติและข้อห้ามปฏิบัติ) ให้สั้น กระชับ แต่ในส่วนของรายละเอียดอาจใช้ภาษาชาวบ้านบวกภาษาทางการ (เมื่อจำเป็น) เพื่อให้ถูกต้องตรงตามกฎหมายได้ (หากยาวหรือมีจำนวนมากให้ตัดไปใส่ไว้ในส่วนแนบท้ายของธรรมนูญ) บางครอบครัวอาจมีการเขียน “เหตุผลที่มา” หรือ “กติกาเดิม” ไว้ด้วยซึ่งก็ยิ่งดี เพราะจะทำให้เกิดความเข้าใจในกติกาข้อนั้นๆ ได้ดียิ่งขึ้น

            ความชัดเจนของกติกาครอบครัว จะทำให้มีข้อโต้แย้งน้อย สมาชิกเข้าใจตรงกัน อันจะนำไปสู่การปฏิบัติได้จริงของสมาชิก

2. ศักดิ์สิทธิ์

            ดีเพราะศักดิ์สิทธิ์ เป็นกติกาที่บังคับใช้ได้ (Enforceable) จูงใจให้ทำตาม และก่อให้เกิดสัญญาใจซึ่งเป็นหัวใจของธรรมนูญครอบครัวที่ดี การสร้างกติกาที่ศักดิ์สิทธิ์ของครอบครัวเกิดจากปัจจัยอย่างน้อย 4 ปัจจัย ได้แก่ การผูกกติกาครอบครัวไว้กับข้อกฎหมาย การกำหนดรางวัลเมื่อปฏิบัติตามกติกา การลงโทษเมื่อไม่ปฏิบัติตาม และการสร้างให้เกิดสัญญาใจระหว่างสมาชิกครอบครัว[2] ซึ่ง “สัญญาใจ” จะเกิดขึ้นได้ก็ต่อเมื่อกติกาเหล่านั้นเป็น

             (1) กติกาที่สมาชิกครอบครัวกำหนดขึ้นมาร่วมกัน ไม่ใช่ใครคนใดคนหนึ่งเป็นผู้กำหนด โดยมีลักษณะเป็น “หลักเกณฑ์” มากกว่า “หลักกู”

             (2) กติกาเหล่านั้นมีการยึดโยงกับค่านิยมหรือธรรมเนียมปฏิบัติอันเป็นที่ยอมรับร่วมกันของครอบครัว

             (3) กติกาเหล่านั้นจะนำไปสู่ประโยชน์ส่วนรวมของครอบครัว ไม่ใช่ประโยชน์ส่วนตนของใครคนใดคนหนึ่ง หรือกลุ่มใดกลุ่มหนึ่ง

             (4) ผู้มีอำนาจ หรือผู้ใหญ่ในครอบครัวก็ยังต้องปฏิบัติตามกติกาเหล่านั้น โดยมีข้อยกเว้นน้อยที่สุด มี VIP น้อยที่สุด เพราะ “อภิสิทธ์” คือสิ่งที่ทำลายความศักดิ์สิทธิ์ของธรรมนูญครอบครัว

            ความศักดิ์สิทธิ์จะทำให้ธรรมนูญครอบครัวไม่ได้เป็นเพียงเสือกระดาษ แต่เป็นกติกาที่ให้คุณให้โทษได้ คือ โน้มน้าวให้สมาชิกทำสิ่งที่ครอบครัวเห็นว่าดี และป้องปรามไม่ให้ทำสิ่งที่ไม่ดี

3. ครบ

            ดีเพราะเขียนไว้ครบถ้วน ครอบคลุมเรื่องสำคัญของครอบครัว (Complete) เปรียบดังบ้านที่สวยงาม หากแต่ขาดหลังคาหรือส่วนประกอบที่สำคัญก็ทำให้บ้านหลังนั้นอยู่ไม่สบาย (หรืออาจอยู่ไม่ได้เลยในบางกรณี) จากการสังเกตรวบรวมประเด็นสำคัญที่มักนำไปสู่ปัญหาต่างๆ ในธุรกิจครอบครัวพบว่ามีอยู่อย่างน้อย 8 ประเด็น ได้แก่ (1) การสื่อสาร การตัดสินใจร่วมกัน และการระงับข้อพิพาท (2) การสืบทอดธุรกิจ (3) การให้ค่าตอบแทนสมาชิก (4) การจัดการเงินกงสี (5) หุ้นของธุรกิจครอบครัว (6) การรักษาความสัมพันธ์สมาชิกครอบครัว (7) ค่านิยมร่วมกันของครอบครัวและ (8) การกำหนดวิสัยทัศน์ธุรกิจครอบครัวร่วมกัน[3]

            โดยทั้ง 8 ประเด็นนี้ ต่างมีความสำคัญในตัวของมันเอง แต่ที่เป็นพื้นฐานที่สุดและเป็นเรื่องที่ต้องคุยกันก่อนเรื่องอื่นๆ ก็คือ กติการ่วมกันในการสื่อสาร และตัดสินใจร่วมกัน เป็นอันดับแรก และอย่าเพิ่งรีบกระโดดไปกำหนดกติกาในเรื่องยากๆ (แต่เป็นเรื่องที่คนสนใจมาก) เช่น การสืบทอดธุรกิจ การให้ค่าตอบแทน กงสี หรือหุ้นก่อน เพราะเป็นเรื่องที่มีความอ่อนไหวสูง ค่อยๆ สั่งสมความสำเร็จไปเรื่อยๆ จากเรื่องง่ายๆ โดยไม่ต้องเร่งร้อน

            ความครบถ้วนอาจไม่เกิดขึ้นในช่วงแรกของการเขียนธรรมนูญ แต่เมื่อค่อยๆ เติมทีละเล็กทีละน้อย อย่างไม่ย่อท้อ บ้านก็จะกลายเป็นบ้านที่สมบูรณ์อย่างที่ตั้งใจ

4. แก้ไขได้

            ดีเพราะแก้ไขได้ (Amendable) เปิดทางให้มีการทบทวน ปรับปรุงได้อย่างมีกติกา คุณลักษณะข้อนี้มีผลดี 2 ประการที่สำคัญคือ ประการแรก ธรรมนูญที่แก้ไขได้จะทำให้สามารถตกลงกติกากันได้ง่ายขึ้น เพราะหากเขียนธรรมนูญที่ไม่อาจแก้ไขได้เลย สมาชิกคงต้องคิดหน้าคิดหลังกันอย่างเอาเป็นเอาตายเพราะกติกาที่เขียนขึ้นมานั้นจะผูกพันพวกเขาตลอดไป!

ประการที่สอง ธรรมนูญที่แก้ไขได้จะเหมือนเรามี “กุญแจสำรอง” หากเกิดปัญหาใดๆ หรือสถานการณ์เปลี่ยนแปลง ครอบครัวก็รู้ว่าพวกเขาจะสามารถแก้ไขกติกาในธรรมนูญได้ ไม่ใช่ล็อกเป็นเงื่อนตายที่ไม่อาจแก้ไข ซึ่งการมีกติกาที่ผูกเงื่อนตายไว้ ก็ไม่ต่างจากการซุกระเบิดเอาไว้ในบ้าน และถึงแม้จะแก้ไขได้ แต่ถ้าแก้ไขยาก ก็ส่งผลไม่ต่างจากกติกาที่แก้ไขไม่ได้ซึ่งอาจนำไปสู่ความขัดแย้งที่รุนแรงได้ ถือเป็นสิ่งที่อันตราย

            อย่างไรก็ดี การแก้ไขธรรมนูญครอบครัวนั้นก็ต้องเป็นการ “แก้ไขได้อย่างมีกติกา” ไม่ใช่คิดว่าจะแก้ก็แก้ สองสามวันก็แก้ทีอย่างนี้ก็เป็นปัญหา ครอบครัวจึงต้องกำหนด “กติกา” ในการแก้ไขธรรมนูญให้ชัดเจน ตั้งแต่ต้น จึงจะช่วยลดปัญหาได้

ที่มา

·      นวพล วิริยะกุลกิจ, “สี่เสาของธรรมนูญครอบครัวที่ศักดิ์สิทธิ์”, วารสารการเงินธนาคาร ฉบับเดือน มิ.ย. 2564

·      นวพล วิริยะกุลกิจ, “ธรรมนูญครอบครัว : เขียนอย่างไรให้สำเร็จ”, สำนักพิมพ์การเงินธนาคาร, 2557